دندان از دو قسمت تاج و ریشه تشکیل شده است. تاج قسمتی از دندان است که در دهان دیده می‌شود و ریشه قسمتی است که در داخل استخوان فک قرار دارد.
تاج هر دندان از خارج به داخل سه لایه دارد: مینا، عاج و مغز دندان. مینا بافت غیرزنده‌ی دندان است و از استحکام بالایی برخوردار می‌باشد اما عاج که زیر مینا قرار دارد بافتی زنده است و سختی کمتری دارد. مغز دندان حاوی اعصاب و رگ‌های خونی می‌باشد. در ادامه با سایت دندانپزشکی اصفهان همراه باشید تا بیشتر با ساختمان دندان شیری و دائمی آشنا شوید.
ریشه‌ی دندان نیز از سه لایه تشکیل شده که از خارج به داخل عبارتند از: سمان یا ساروج، عاج و مغز دندان. سمان لایه‌ی نازکی است که در سطح خارجی ریشه قرار دارد و در امتداد مینای دندان است. در زیر سمان، عاج وجود دارد که ادامه‌ی عاج قسمت تاج دندان است. مغز دندان موجود در ریشه نیز در ادامه‌ی مغز دندان تاج می‌باشد.
هر انسان در زندگی خود دو سری دندانِ «شیری» و «دائمی» و سه دوره‌ی دندانیِ «شیری»، «مختلط» و «دائمی» دارد. از شش ماهگی که اولین دندان شیری رویش می‌یابد تا سن شش سالگی که اولین دندان دائمی در دهان می‌روید، دوره‌ی دندانی شیری نامیده می‌شود که فقط دندان شیری در دهان است. از شش تا دوازده سالگی به‌تدریج دندانهای شیری جای خود را به دندانهای دائمی می‌دهند که این زمان را دوره‌ی دندانی مختلط می‌گویند؛ در این دوره هم دندان دائمی و هم دندان شیری در دهان وجود دارد. از حدود دوازده سالگی، که فقط دندانهای دائمی در دهان هستند، تا پایان عمر را دوره‌ی دندانهای دائمی می‌گویند.
دندانهای شیری
هنگامی که کودک شش ماهه است اولین دندانهای شیری در دهان ظاهر می‌شوند و حدود ۵/۲ سال طول می‌کشد تا تمامی دندانهای شیری، که تعدادشان بیست عدد است، رویش یابند. در هر فک ۱۰ دندان شیری وجود دارد که تعداد و نوع دندانهای نیمه‌ی راست و چپ، مشابه می‌باشند. برای نام‌گذاری دندانهای شیری در هر نیم فک از حروف بزرگ انگلیسی استفاده می‌شود.
اسامی این پنج دندان از خط وسط به طرف عقب به این صورت است که:
دندان پزشین میانی با حرف A، دندان پیشین کناری با حرف B، دندان نیش با حرف C، دندان آسیای اول با حرف D و آسیای دوم با حرف E نشان داده می‌شود و ترتیب قرارگیری آن‌ها در دهان به این صورت است:
دندانهای دائمی
تعداد دندانهای دائمی ۳۲ عدد است که ۲۸ عدد از آن‌ها در سن ۱۲ـ۶ سالگی رویش می‌یابند و دندانهای عقل معمولاً از ۱۷ سالگی به بعد در دهان ظاهر می‌شوند. در هر نیم فک، ۸ عدد دندان دائمی وجود دارد که به‌ترتیب از خط وسط به طرف عقب عبارتند از:
- دندان پیشین میانی یا سانترال با شماره‌ی ۱ مشخص می‌شود. بعد از آن دندان پیشین کناری یا لترال با شماره‌ی ۲، دندان نیش یا کانین با شماره‌ی ۳، دندان آسیای کوچک اول یا پرمولر اول با شماره‌ی ۴، دندان آسیای کوچک دوم یا پرمولر دوم با شماره‌ی ۵، دندانهای آسیای بزرگ اول و دوم یا مولر اول و دوم به‌ترتیب با شماره‌های ۶ و ۷ و دندان آسیای بزرگ سوم (عقل) یا مولر سوم با شماره ۸ مشخص می‌شود.
هم‌زمان با رشد دندان آسیای بزرگ اول در ۶ سالگی، ابتدا دندانهای پیشین در فک پایین و سپس در فک بالا شروع به ظاهر شدن می‌کنند. در سنین بین ۱۲ـ۹ سالگی دندانهای نیش و آسیای کوچک رویش می‌یابند. دومین دندان آسیای بزرگ در ۱۲ سالگی و سومین دندان آسیای بزرگ (عقل) بعد از ۱۷ سالگی در دهان ظاهر می‌شود.
تشخیص دندانهای شیری از دائمی
نکته‌ی مهمی که باید در این قسمت به آن اشاره شود این است که در بسیاری موارد دیده می‌شود که مربیان یا والدین در تشخیص دندان شیری از دائمی دچار اشتباه شده، دندان دائمی را به‌جای شیری در نظر می‌گیرند و با این تصور که این دندان‌ها موقتی می‌بوده و جایگزین می‌گردند، در مورد آن‌ها اهمال نموده و موجب زود از دست رفتن این دندان‌ها و ایجاد عوارض بعدی آن می‌شوند؛ بنابر این تشخیص دندانهای شیری از دائمی بسیار مهم به‌نظر می‌رسد. قابل توجه است که این مسأله بیشتر در مورد دندان آسیای اول دايمی که بعد از آخرین دندان شیری در قوس فکی رویش می‌یابد، رخ می‌دهد، چون روی این دندان بدون افتادن دندان شیری صورت می‌گیرد.
برای تشخیص دندانهای شیری از دائمی متخصص دندانپزشک از نشانه‌های زیراستفاده میکند
سن
الف) با توجه به تعریف دوره‌های دندانی که در قبل به آن اشاره شد، طبیعی است که در تشخیص دندان شیری از دائمی در دو دوره‌ی دندانی شیری و دائمی مشکلی وجود ندارد و مشکل اصلی تشخیص در دوره مختلط می‌باشد. در این دوره می‌توان با دانستن سن رویش دندانهای دائمی، به تشخیص رسید.
ب) در سن خاصی دندانهای شیری با دائمی اشتباه می‌شوند. در سن ۷ یا ۸ سالگی دندانهای ۱ و ۲ با دندانهای A و B ممکن است اشتباه گرفته شوند. بعد از این سن این دندان‌ها، ۱ و ۲ هستند و دیگر دندانهای A و B در دهان وجود ندارد. در سن ۱۲ـ۱۰ سالگی هم، دندانهای C، D و E با ۳، ۴ و ۵ ممکن است اشتباه شوند. بقیه دندان‌ها با توجه به زمان رویش قابل اشتباه با یکدیگر نیستند. بنابر این افراد اگر سن رویش را بدانند بسیاری از تشیخص‌ها امکان‌پذیر است.
عرض دندان‌ها
در مورد دندانهای ۱، ۲ و ۳ و تشخیص آن‌ها از A، B و C باید گفت که عرض دندانهای دائمی بیشتر است. در مورد دندانهای D و E که ممکن است با دندانهای ۴ و ۵ اشتباه شوند عکس آن صادق است. عرض دندانهای شیری، بزرگ‌تر از دائمی است.
رنگ دندان‌ها
دندانهای شیری روشن‌تر از دندانهای دائمی هستند.
نسبت عرض طوق دندان به عرض سطح جونده
در دندانهای شیری عرض سطح جونده از عرض طوق دندان کوچک‌تر است. یعنی پیازی شکل می‌باشد. در حالی که در دندانهای دائمی عرض طوق دندان با سطح جونده تقریباً برابر است.
سایش دندان‌ها
بر روی لبه‌ی برنده دندانهای ۱ و ۲ تا حدود سن ۸ سالگی که هنوز مدت زیادی از رویش آن‌ها نگذشته و دچار سایش نشده‌اند، دندانه‌هایی دیده می‌شود که جوان به‌نظر می‌رسند. این مسأله در مورد دندانهای A و B، در این سن که مدت زیادی از رویش آن‌ها می‌گذرد و دچار سایش شده‌اند، صدق نمی‌کند
